Nijl als weldoener van Egypte

Het Zwarte Land
De Nijl is 6671 kilometer lang. Dat is bijna de afstand, die Brussel van New York scheidt of bijna twintig maal Antwerpen - Parijs. De Griekse geschiedschrijver Herodotos zei over de stroom: "Als zij het land overstroomt, ziet men nog alleen de steden en dan zijn het net eilanden in de Egeïsche Zee.
Een kleine piramide werd tussen de tropische gewassen neergezet bij de Burundese bron, die Sir Henri Morton Stanley heeft ontdekt.

De Nijl heeft echter diverse voedingsbodems: de bronrivieren van de Kageera in Burundi stromen doorbeen het Victoria - en het Albertmeer en vonden de Bergrivier (Bahr al-Jabal). In de noordelijke moerasgebieden van Zuid-Sudan versterken de Gazelle (Bahr al-Ghazal) en de Giraffe (Bahr az-Zarafa), alsmede de Sobat de waterstroom, die nu Witte Nijl heet en die naar Khartoum stroomt.
Zij wordt voor Egypte nog versterkt door de Ethiopische Atbara en de Blauwe Nijl. Laatstgenoemde is verantwoordelijk voor 85 procent van de totale watertoevoer.

'Ik ben alles'
globe

Tussen Khartoum en Aswan veroorzaken de granieten rotsen de zes cataracten, de watervallen en stroomversnellingen, waarvan er nu twee in het Nassermeer zijn verzwolgen.
Bij Aswan ligt de stroom nog slechts 76 meter boven de zeespiegel. Van daar uit vloeit zij tot Cairo vervolgens een 1250 kilometer lange oase. Het soms 12 meter dikke slib dat zij daar afzet gaf Egypte in de oudheid de naam van "Het Zwarte Land".
De belangrijkheid van de overstromingen van de Nijl was bepalend voor een goede oogst.
De farao's ontwikkelden met dammen en kanalen een eerste irrigatiesysteem dat tot de 20ste eeuw zou worden gehandhaafd. Alles stond 45 dagen onder water en dan werd gezaaid.
Pas na de aanleg van de eerste Aswan-dam werden twee oogsten per jaar mogelijk.
In een opschrift bij een beeld van de godin Neith staat gebeiteld:

"Ik ben alles,
het verleden,
het heden
en de toekomst ".

Hapi en de vruchtbaarheid
De Nijl was niet alleen een weldoener, maar ook een god. Hij werd vereerd als Hapi, die het volk afbeeldde met een dikke buik, zware borsten en gestrekte armen waarmee hij vissen en lotusbloemen aanbiedt.
Hapi symboliseert de vruchtbaarheid. Aan de ram-god Chnum (Khnoem) werden echter de vruchtbare overstromingen toegeschreven.
De oude Egyptenaren geloofden, dat hij met zijn poten het debiet van de stroom bepaalde.
In een aan hem opgedragen gezang wordt Hapi als volgt geprezen:

Hij die de hop en het graan doet ontkiemen
Die de schuren vult en de graanzolders doet uitpuilen
Maar als hij lui is of gierig
Dan lijdt het hele land

Delta bijna zo groot als België
De Witte Nijl is echter de belangrijkste van alle "leveranciers" met de drie vierden van het stroomdebiet. Dat debiet is zeer wisselvallig ingevolge de tropische regens in Oost Afrika.
In Aswan stroomt de Nijl in de maand mei met 523 kubieke meter per seconde. In juli kan dat oplo-pen tot 8500 kubieke meter per seconde.
Het jaarlijkse gemiddelde debiet aan water bedraagt 83 kubieke kilometer.
Van de ruim 1400 kilometer, die de Nijl nodig heeft om Egypte te doorkruisen zijn er 200 kilometer waarin de 25.000 vierkante kilometer (bijna zo groot als België) grote delta wordt gevormd. De stroom splitst zich daar in twee meanders die de zee instromen bij Rosette en Damietta.
Volgens overleveringen zou de Nijl in de oudheid zeven meanders geteld hebben en ooit in het huidige Libië de zee hebben bereikt.

Horus, geboren uit het moeras
De god Horus zou in de moerassige delta geboren zijn. De stroom is er nu 800 meter breed en ziet eruit als een groen tapijt omdat zij er volledig overwoekerd wordt door de waterhyacinten. In het totaal palmt de "Nijloase" 34.000 vierkante kilometer land in en is zij dus groter dan België. De Nijldelta wordt echter alsmaar meer landinwaarts gedrongen door de zee. Dat is een gevolg van de Aswan-dam. Het waterdebiet bedraagt bij de monding nog maar 5 procent van de massa die bv. bij Khartoum doorstroomt.
De aanslibbing in de delta is te zwak om de kracht van de zee aan te kunnen en steevast verdwijnen stranden in de Middellandse Zee. Men noemt dit de Ziekte van Aswan.
De bouw van de Aswan-dam was een politieke beslissing, die ook tot een betere elektriciteitsvoorziening van het land moest leiden. Wellicht werd teveel over het hoofd gezien welke gevolgen er voortvloeien uit de afremming van 's lands machtigste stroom.
Bovendien werden zowel de kleine als de grote stuw gebouwd op een bevinggebied. In 1981 had daar zelfs een schok van 7 op de Richterschaal plaats. De levensduur van de grote dam wordt geraamd op 500 jaar, maar hierover bestaan twijfels die echter niets te maken hebben met enig bevinggevaar.

De verloofde van de Nijl
Over de Nijl circuleerde eeuwenlang, tot de bouw van de Aswan-dam, een legende die ook leidde tot een traditie.
Jaarlijks zouden de farao's op 15 augustus een maagd als offer in de stroom hebben geworpen. De Arabieren zouden dit gebruik hebben afgeschaft, maar de bevolking nam de traditie over door een pop in het water te gooien.
Toen de dam in gebruik was genomen en geen jaarlijkse overstromingen meer mogelijk waren, kwam ook een einde aan de 'poppenoffers'. De god was immers nog maar 'een lavabo met een kraan' geworden...
Wetenschappers wimpelen het verhaal weg als een volkse vertelling. Nooit werden sporen gevonden van mensenoffers in de tijd van de farao's.

De ziekten van de Nijl
De grote bedreiging vormt de opstapeling van slijk en slib in het Nassermeer zelve. Die laag is al meer dan 35 meter dik en nadert jaarlijks steeds meer de turbines. Egypte heeft er al Japanse specialisten bijgehaald om na te gaan hoe dat slijk kan worden geëvacueerd via afleidingskanalen.
De eerste experimenten waren kleinschalig, maar succesvol, en leidden tot de bevruchting van de grootste oase van het land, Fayoum.
De bouw van het reusachtige waterkasteel heeft echter nog andere bedenkelijke gevolgen. Midden in de woestijn, onder een verzengende zon, verdampen in het meer jaarlijks miljarden kubieke meter water, die de landbouw best kan gebruiken.

Waterhyacinten
globe

Ook de waterhyacinten vormen een bedreiging omdat zij ook belangrijke 'verdampers' zijn. Hun aantal neemt gestadig toe en bovendien dragen zij de slak mee die Bilharziosis veroorzaakt, de grote gezondheidskwaal in Egypte.
De regering bestreed deze planten op een massale schaal met pesticiden, maar de resultaten waren gering en de chemische verontreiniging nam toe.
Het water dat nu nog doorheen de Nijlvallei stroomt, zal in het jaar 2000 volledig verbruikt worden door de landbouw.
De bevoorrading van de steden en van de groeiende industrie - die van levensbelang is in de strijd tegen de armoede, vooral in Opper - Egypte, het zuiden - komt erdoor in het gedrang, net als... de Nijlcruises.
Egyptische verantwoordelijken verwijzen echter geruststellend naar de ondergrondse watervoorraden. Die zouden vijf miljard kubieke meter bedragen. Het aantal pompstations wordt alleszins drastisch uitgebreid.

Lees verder:
De Nijlvaarten werden gelanceerd door 'the Cookies'

Photo Credits:
TourEgypt Net Eric de Noorman