THEBE EN ZIJN DODENVALLEIEN Honderden graven op de linkeroever van Luxor De Vallei der Koningen ligt over Luxor op de linker Nijloever. Hier bevinden zich honderden graven tussen de bergen. De Vallei der Koningen dagtekent uit het Nieuwe Rijk met Tutanchamon, Seti I en Ramses II. In de Vallei der Koninginnen werd o.m. Nefertari begraven, de vrouw van Ramses II. De Vallei der Edelen was bestemd voor de hovelingen en de tempel van Deir-el-Bahari gebouwd door Koningin Hatsjepsut, is één van de mooiste architecturale resten uit het Nieuwe Rijk. De Vallei der Koningen wordt bewaakt door de Kolossen van Memnon. Zij keren de woestijn hun rug toe en staren naar de Nijl. De Vallei van de Koningen ligt op de westoever, symbolisch, waar de zon ondergaat en dus een kringloop van het leven eindigt. Het was een dodenstad, die bruiste van het leven. Het Prachtige Westen, werd zij dan ook genoemd. U sterft zodat u kunt voortleven, is overigens het basisbeginsel van het oude Egyptische geloof. Langs die westoever woonden ook de priesters en de ambtenaren en de westoever kreeg zelfs een burgemeester. Ook de kunstenaars en de ambachtslieden, die aan de graven werkten, waren hier gehuisvest. De koninklijke graftempels liggen in de vlakte, die van de edelen en de hovelingen tegen de berghellingen, terwijl de graftomben van koningen en koninginnen verborgen liggen in de ravijnen van het rotsgebergte. Daartussen wonen overal boeren - heden ten dage zijn de fellah’s gelovige moslims - die op sommige huizen hun tocht naar Mekka schilderden.

Dal der Koningen De koningen zijn hier hun graven beginnen bouwen toen Thebe de hoofdstad werd van de 18de dynastie. Piramiden werden toen meteen vervangen door rotsgraven. Amon werd hierin het middelpunt, niet meer de farao zelve. Die werd voortaan vereerd in bijkamers. Het oudste rotsgraf is dit van Tuthmosis I. Zoals de overige graven van die dynastie bestaat een rotstombe uit een aflopende schacht, een voorkamer en een grafruimte, die uitgeeft op een kamer voor de offeranden. Dit grondplan veranderde nadat Achnaton zijn zonnegod tot de enige had uitgeroepen. Nu werd er gebouwd in een rechte as, met zijkamers en nissen. De rechte gangen lieten het zonlicht toe tot in de grafkamer. Voor de vervanging van de piramiden door rotsgraven werd ook gekozen om de mummies en de schatten van de overledenen beter te beschermen tegen rovers. Vele piramiden waren toen al leeg gestolen. Boeken van het Hiernamaals Op de muren wordt in teksten en afbeeldingen verteld over leven en dood. Men noemt dit de Boeken van het Hiernamaals. Centraal staan de nachtelijke reis van de zon in het rijk van de duisternis en de wedergeboorte in de ochtend. Het oudste boek is dit van Am-Duat. Verder zijn er het Boek der Poorten, het Boek der Holen en het Boek der Aarde. Zij hadden allen hetzelfde doel, maar brachten het verhaal op een andere manier. Het meest beroemde boek is het Dodenboek, een verzameling bezweringen die het voortbestaan in het hiernamaals moeten waarborgen. Slechts delen hiervan werden in de graftomben opgetekend. Priesters brachten het in geschriften, die ook voor de gewone Egyptenaar beschikbaar waren. De belangrijkste graven zijn die van Tuthmosis II, Amenhotep II, Tutanchamon, Horemheb, Seti I, Mernepta, Tewosra, Ramses III, Ramses VI en Ramses IX. Het graf van Tutanchamon is leeg. Zijn schatten werden ondergebracht in het museum van Cairo.

Dal der Koninginnen In een mooi zijdal van de bergen ligt de Plaats der Schoonheid. Hier bevinden zich de rotsgraven van koninginnen, prinsen, prinsessen en viziers uit het Nieuwe Rijk. In het totaal werden er zowat tachtig gevonden. Deze graven zijn veel eenvoudiger en de mooiste dateren van Ramses II en III. Het graf van Nefertari, de gemalin van Ramses II, is gekend voor zijn kleurrijke reliëfs. Het kan - wegens beschermende maatregelen - per dag door hooguit 150 bezoekers worden bewonderd. Hierin prijken ook afbeeldingen uit het Dodenboek en worden de wensen van de dode beschreven: "zich uitleven in bordspelen, de levende ba, de vogelziel worden, en overdag tot de zon bidden, die als een heilige feniks tussen twee leeuwen aan de horizon verschijnt ". Het graf van Titi, een gemalin van één der andere Ramsessen, bevat een fraaie afbeelding van de godin Hathor en van de gevleugelde Mut. Het prinselijk graf van Amenherchopshef zoon van Ramses III bevat verschillende afbeeldingen uit het Dodenboek en de prins wordt afgebeeld met een haarlok om zijn jeugd te illustreren. Chaemweset, een andere zoon van Ramses, kreeg zijn graf versierd met een leeuw en een jakhals als bewakers. Er is ook het graf van de onbekende koningin dat mooie afbeeldingen bevat.

De privé-graven Eén van de mooiste graven is dit van sjeik Abd al-Kurna. Het dagtekent uit de 18de dynastie en bevat kleurrijke afbeeldingen van de landbouw, banketten, boottochten en begrafenisprocessies. De banketten maken deel uit van het dalfeest, dat de nazaten jaarlijks vierden bij het graf. De privé-graven van het Oude Egypte bevatten een open voorhof waar de familieleden konden bijeenkomen voor die feesten. Verder is er een lange hal en dan de ontoegankelijke en meestal niet versierde grafkamer. Andere privé-graven zijn die van vizier Rechmare, Thebe's burgemeester ten tijde van Amenhotep II, Sennefer, vizier Ramose en het graf van de Nacht, zeer mooi, maar onvoltooid.

Deir al-Medina (el-Medineh) In Deir al-Medina, of Deir el-Medineh, een dorp van kunstenaars en ambachtslieden ten tijde van Amenhotep I, staat een goed bewaard gebleven Ptolemaïsche tempel. Hij werd later door christelijke monniken omgevormd tot een klooster. Deir al-Medina betekent 'kloosterplaats'. Er liggen nog enkele graven van ambachtslieden, zoals Sennedjem en Inherkha. De ambachtslieden woonden hier in huisjes van in de zon gedroogde stenen. Een ommuring zorgde voor hun veiligheid. Zij hakten de eigen graven uit in de steile berghelling ten westen van het dorp. Deze ambachtslieden waren steen - en beeldhouwers, schilders, timmerlieden en handlangers die hier werkten aan de graven van de farao’s en hun familieleden. Ze werkten in twee ploegen en hadden om de tien dagen een rustdag. Deir al-Medina ligt op een boogscheut van het Dal der Koninginnen.

Deir al-Bahari Een halfrond rotsbekken van 300 meter hoog omringt Deir al-Bahari. Ooit stonden hier drie grote tempelcomplexen. Het meeste is echter verdwenen, maar de terrasbouw van de ruïnes geeft een beeld van de vroegere luister. De tempel van Mentuhotep II is zwaar beschadigd. Het graf lag 150 meter diep en de farao liet een groot terras met 140 pilaren aanleggen. De terrastempel van Hatsjepsut daarentegen, is de enige in zijn soort die is overgebleven. Hij verheft zich in drie enorme trapsgewijs aangelegde terrassen die naar het heiligdom leiden dat binnenin de berg gehouwen werd. Voor de tempel stand ooit een laan met 100 zandstenen sfinxen. Het laagste terras is het voorhof en was een bloeiende papyrustuin. Op het middenterras met zijn zuilenrij staan twee heiligdommen, één voor Hathor en één voor Anubis. In de tempel zijn enkele mooie taferelen afgebeeld, zoals de reis van de koningin naar Punt, het Wierookdal, dat in Oost-Sudan of Noord-Eritrea moet gelegen hebben. In Punt gingen de handelskaravanen van de Egyptenaren snuisterijen en specerijen kopen.

Medinet Habu en de Kolossen van Memnon Het zuidelijkste deel van de vallei herbergt de graftempel van Ramses III. Een pronkstuk is de Hoge Poort waarop verteld wordt hoe de farao over de Libiërs triomfeert. In de tempel prijken afbeeldingen van Ramses op zijn strijdwagen en zijn er afbeeldingen van de diverse tempelfeesten. Het hoogtepunt van Medinet Habu vormen echter de twee Kolossen van Memnon. Zij zijn 19,5 meter hoog en staan nu midden in de vruchtbare velden. In feite waren het de beelden van Amenhotep III uit de 18de dynastie die een nu verdwenen dodentempel bewaakten. Grieken en Romeinen waren ere echter van overtuigd dat de beelden Memnon Agamemnon voorstelden, de koning die Achilles doodde voor de poorten van Troje. Eén beeld van het duo werd door een aardbeving beschadigd omstreeks 27 voor onze jaartelling. Bij zonsopgang produceerde het een geluid dat in de Oudheid werd uitgelegd als de begroeting van zijn moeder Eos (letterlijk 'dageraad'). De 'goddelijke muziek' lokte bezoekers uit het hele rijk en zelfs de Romeinse keizer Hadrianus kwam in het jaar 130 naar de 'melodie' luisteren. Aan het vreemde verschijnsel van 'de hemelse ochtendgroet' kwam een einde toen de beelden in 199 werden gerestaureerd door de Libisch-Romeinse keizer Septimus Severus. Wetenschappers verklaren het geluid van toen door de opwarming van steendelen door de zon.

Luxor Karnak